‘Mustafa Suphi Toplu Yazıları’nı yayıma hazırlayanlardan araştırmacı-yazar Hamit Erdem, kitapta Suphi’nin yazıya dökülmüş düşüncelerinin bir bütünsellik içinde ortaya konulduğunu söyledi...
Ramis SAĞLAM...
[email protected]
Araştırmacı-yazar Hamit Erdem ve H. Baha Coşkun tarafından yayına hazırlanan “Mustafa Suphi Toplu Yazıları” kitabı TÜSTAV yayınlarından Eylül 2025'te yayınlandı. 10 bölümden oluşan kitap bir ucu günümüze uzanan toplumsal tartışmaların kökenine iniyor...
1908 ile 1921 yıllarını kapsayan kitap Mustafa Suphi’nin yaşamının her yılını ayrı bir bölüm altında toplamış. Farklı hacimlerde yaklaşık 130 makaleden meydana gelen kitabın, yıllara bölünmüş olması daha rahat okunmasını sağlıyor. Ayrıca Mustafa Suphi'nin düşünce dünyasındaki değişim ve gelişimin izlenmesi açısından önemli ip uçlarını bize veriyor. Son bölümdeki ‘Toplu Yazılar’ bir ucu günümüze ulaşan toplumsal tartışmaların kökenine inerken, arkasındaki dokusuyla; tarihi olayları, insanları ve mekanları da tüm canlılığıyla göz önüne seriyor. Kitabın yazarlarından Hamit Erdem ile kitap üzerine söyleştik...
Mustafa Suphi üzerine şimdiye kadar yazılmış diğer kitaplarla karşılaştırıldığında bu çalışmanız nasıl bir farklılık taşıyor?
Mustafa Suphi üzerine; biyografiler, kimi yazılarının makale çevirileri, bazı dönemleri özellikle dikkate alan politik mücadeleleri vb. birçok araştırma bulunmaktadır. Ancak Mustafa Suphi'nin hem 1913 yılı ve öncesi Türkiye'deki dönemlerini hem de Rusya'da 1918'den itibaren Marksist kimliğiyle faaliyette bulunduğu yıllarını kapsayan kendi yazılarının ‘Mustafa Suphi / Toplu Yazılar’ başlığı altında bir araya getirilmesiyle; onun en başından beri yazıya dökülmüş düşünceleri bir bütünsellik içinde ortaya konulmakta ve liberal-demokrat düşünceleri olan bir Osmanlı aydınından, Türkiye Komünist Partisi'nin kuruculuğuna uzanan öyküsü dolaysız olarak aktarılmaktadır. Şunu özellikle belirtmeliyim ki yaklaşık yüz yılı aşkın bir zaman içinde pek çok araştırmacının bu konudaki emekleri de bu eserde bir araya getirilmiş ve Mustafa Suphi'nin şimdiye kadar hiç yayımlanmamış yirmi makalesi de bu vesile ile ‘Toplu Yazılar’da yerini almıştır...
Mustafa Suphi'nin yayımlanmamış makale konuları hakkında biraz bilgi verebilir misiniz?
Sosyal Tarih Yayınları 2021 yılında bizim hazırladığımız ve Mustafa Suphi'nin otuz sekiz makalesinden oluşan yazılarını; ‘İlk Yazılar’ başlığı altında yayımlamıştı. Aradan geçen zamanda Mustafa Suphi'nin 1913 yılından önce farklı gazetelerde yazdığı yirmi makalesine ulaştık. Bu makaleler kitapta yazıldığı yıllara göre kronolojik olarak yer almaktadır...
Hukuk ve siyaset eğitimi alan ve iktisadi faaliyetler konusunda kendini yetişirmiş olan Mustafa Suphi'nin yazı yazdığı ilgi alanlarının zenginliği okuyanları şaşırtmaktadır. 1914 yılı öncesine ait altmışı aşkın makalenin konu başlıklarından birkaçı bu konuda fikir verebilir. Devletin bütçe sorunu; maliyemizin genel dengesi okurun ilgisine sunulan makaleleri iktisatçı Mustafa Suphi'yi bizlerle buluşturuyor. Her makalede farklı konuları kaleme alan Mustafa Suphi, düşüncenin aydınlatılması, eğitimin genelleştirilmesi; Girit sorunu, hazine ve kamu borçları. Toplumsal iktisat, ihtiyaç, emek ve çalışma; İtalya'nın sömürgecilik politikası, Türklüğün istikametleri; kooperatifler, sosyoloji nedir; borsalar hakkında giriş, köylülerin itibarı; Yangın yerleri nasıl imar olunacak, Sosyalizm cereyanları; Türkiye'de tarım kredilerinin organizasyonu, meşrutiyet ve halkın itibarı vb...
Yine örneğin 1911'de "Tütünün Tarihi" başlık üç makale yazan Mustafa Suphi o gün için anlaşılması zor ama bizi bugün gülümseten şu cümleden sonra bir sanayi ürünü haline gelmeye başlayan "tütün" sorununu irdelemiştir: "... İnsanlar suya, ekmeğe nasıl bir zaruret ile muhtaç iseler, denilebilir ki, "tütün" namı verilen nebatı yakıp içmeye de o derece zaruri bir ihtiyaç ile müptela oldular. Bu nebatı nasıl tanıdılar? Nasıl oldu da sair mahsullerden farklı olmayan bu yaprak kurularının dumanını içlerine çekip üfürerek, ağız ve burunlarından uçurdukları beyaz ve havai halkalardan zevkler, lezzetler aldılar?.."
Kitabın "Yedinci Bölümü"nden sonra Mustafa Suphi'nin Marksist dönemi ve o dönem yazdığı makaleler yer alıyor. Bu dönem yazıları neleri içeriyor?
Evet, Yedinci Bölüm ile birlikte Mustafa Suphi'nin yaklaşık dört yıl süren Rusya'daki sürgünden kurtulduğu ve Moskova'ya geldiği dönem ve yazdığı makaleler başlıyor. Makalelerin önemli bölümü o yıllarda çıkardığı Yeni Dünya gazetesinde yazdığı yazılardır. 67 sayı çıkan Yeni Dünya'nın -ulaşılabilen- neredeyse her sayısında Mustafa Suphi'nin yazısı bulunmaktadır...
Bunun yanında 1918'de toplanan Türk Sosyalistleri Kongresinden başlayarak, Müslüman Komünistler Kurultayı çalışmalarındaki konuşma, faaliyetleri ve Müslüman Komünistlerin gazetesi Kızıl Bayrak'taki röportajı, yarım kalan Komünist Manifesto vb. bu dönem yazdığı makaleler ilgili bölümlerde yer almaktadır. Türkiye Komünist Fırkası'nın 1. Kongresi'ndeki yazılarının ayrı bir önemi bulunmaktadır. Rusya'daki 1918-19-20 yıllarındaki faaliyetlerin ve komünist örgütlenmenin tarihi bu yazılarında ayrıntıları ile anlatılmıştır. Yine bu bölümde Mustafa Suphi'nin dönüş yolunda Kars'a geldikten sonra Mustafa Kemal Paşa'ya ve Bakü'de kalan Türkiye Komünist Fırkası Dış Büro sorumlusu Kayserili İsmail Hakkı'ya yazdığı mektuplar bulunmaktadır...
‘Müslüman komünistlerin desteği’
Kitabın başında Mustafa Suphi'nin yaşam öyküsü yer alıyor. Son bölüm ise Yeni Dünya gazetesine ayrılmış. Bu konuda ne söylemek istersiniz?
Mustafa Suphi'nin yaşamının ayrıntıları ve sonrası; ailesi, öğrenimi, ilk gazete yazıları, politik çalışmaları, Sinop'a sürülmesi yer alıyor. Kırım'a kaçışı, Bakü'deki kısa gazetecilik dönemi, Rusya'daki ikinci sürgün dönemi, 1918'de özgürlüğüne kavuşması, Moskova'da Müslüman Komünistlerin desteğiyle yeniden mücadeleye başlaması yine bu bölümde yer alıyor. Yeni Dünya gazetesini yayınlamaya başlaması, Yeni Dünya'nın Moskova-Kırım-Taşkent- Bakü günleri, Komünist Enternasyonal ve Doğu Halkları Kurultayı'na katılması, TKF'nın 1. Kongresi çalışmaları, TKF'nın Türkiye'ye dönüş kararı, dönüş yolunda yaşadıkları, Ankara-Erzurum ve Trabzon'da devletin örgütlediği mizansen, katledilmeleri ve katliamın yankıları yer almaktadır...
Son bölümde ise "Yeni Dünya Gazetesi Kaynakçası" yer almaktadır. Elimizdeki, Yeni Dünya gazetesinde bulunan tüm makalelerin başlıkları, makaleleri yazanlar sayılarına göre düzenlenmiştir. Yeni Dünya yazarları ve onlara ait kısa notlar da bu bölümde bulunmaktadır...
NOT : Bu yazı ve fotoğraf Günlük Evrensel Gazetesi'nden alınmıştır...
* Bu bir editöryal haberdir.
